Het everzwijn is één van de grootste wilde zoogdieren in Europa. Hij kan tot 300 kg wegen. Zijn grote voetafdrukken vertonen de sporen van twee rudimentaire tenen aan weerszijden van de hoeven, waardoor zijn aanwezigheid gemakkelijk te herkennen is. Hij leeft in bosrijke gebieden en zoekt rust en beschutting. Hij voedt zich met eikels, kastanjes, beukennootjes, wormen en larven, wortelstokken, kruidachtige of struikachtige bosplanten, kleine knaagdieren, enz. en heeft veel water nodig. Het Zoniënwoud vormt dus een goede omgeving voor dit dier.

De terugkeer van het everzwijn in het Zoniënwoud

Het everzwijn verdween sinds 1917 uit het Zoniënwoud, maar sinds enkele jaren maakt het everzwijn er zijn terugkeer. De eerste individuen werden gezien in de winter van 2006.

Hoe komt het dat ze terug zijn? Hierover bestaat enige twijfel. De bosbeheerders denken dat de everzwijnen op eigen houtje de overbevolkte Waalse bossen hebben verlaten op zoek naar nieuwe territoria. Maar het is ook mogelijk dat deze terugkeer het gevolg is van een vrijwillige illegale introductie.

Het aantal individuen kan in de toekomst nog toenemen. Elk jaar brengen zeugen 4 tot 7 jongen ter wereld. De soort is zeer vruchtbaar als aan alle voorwaarden voor zijn voortbestaan is voldaan. Gezien de natuurlijke regeneratie van het bos en het huidige beleid van verjonging en diversificatie van de bosopstanden, wordt het Zoniënwoud een steeds gunstigere habitat voor everzwijnen. Bovendien heeft de aanleg van ecoducten en ecotunnels het mogelijk gemaakt om bosgebieden die voorheen door wegen en spoorwegen werden gescheiden, weer met elkaar te verbinden. De passages voor fauna zoals ecoducten en ecotunnels vergemakkelijken de verplaatsing van dier- en plantensoorten, waaronder everzwijnen, wat gunstig is voor de soort.

Evaluatie van de populatie in het Zoniënwoud

Het is moeilijk om een exacte schatting te maken van de huidige populatie everzwijnen in het Zoniënwoud. We hebben twee boswachters bevraagd om een idee te krijgen.

Kevin Knevels, boswachter van het Arboretum van Tervuren over everzwijnen in het arboretum: van woudgeest tot dagjestoerist.

In 2016 begon ik mijn carrière als boswachter in het geografisch arboretum van Tervuren en het bijhorende Kapucijnenbos. Dat is een stukje bos gelegen tussen Tervuren en Jezus-Eik dat een beetje verschillend is dan de aangrenzende bossen. Ons domein bestaat uit een bomencollectie en daarnaast een inheems eikenbos met voornamelijk oude Zomereiken (Quercus robur). In het begin was het domein de woonplaats van één enkel everzwijn die we de bijnaam ‘Guus’ gaven. Guus was een grote volwassen keiler met een verlegen kantje. We kwamen hem enkel tegen tijdens opmetingen in het bos, waarbij hij zenuwachtig reageerde en vaak met klungelige schreden uit het zicht verdween. De rust duurde echter niet lang want in 2018 doken er twee jonge vrijgezellen op die gedurende een korte periode het bos bezochten maar dan weer verdwenen. Blijkbaar voerden ze een verkenningsronde uit want in de winter van 2019 waren ze terug en lieten ze zich maar al te graag spotten. Zo konden we ze meermaals per week opmerken tijdens beheerswerken. We slaagden er zelfs in hen te filmen vanop enkele meters afstand. Ze lieten duidelijk merken dat ze hier waren om te blijven en dat ze het erg naar hun zin hadden. Dit was ook te zien aan de toenemende schade aan onze weilanden en ook op de nabijgelegen golfbanen. Ze vonden het zo leuk dat ze enkele gasten uitnodigden voor hun nachtelijke escapades en niet lang daarna konden we op wildcamera’s de eerste zeug met jongen vastleggen. Door het grote aanbod aan eten in de winter, beschutting en verkoeling, in combinatie met de zachte winters, nam de populatie exponentieel toe en zagen we met regelmaat rotten (groepen) van 20 tot 50 everzwijnen!

We kunnen dan ook vaststellen dat het everzwijn zijn thuis heeft gevonden in het arboretum en er zich op zijn gemak voelt. Door het ontbreken van de jachtdruk zijn ze minder schuw en zijn ze vanop korte afstand waar te nemen, zelfs overdag. Dat betekend wel dat ze vaker in contact komen met bezoekers en hun huisdieren. Aan de bezoekers is de boodschap: geniet van hun aanwezigheid maar behandel ze met respect. Everzwijnen zijn een meerwaarde voor het ecosysteem. Het blijven wilde dieren dus hou honden aan de leiband, benader ze niet en blijf vooral rustig.

Bart Swerts, boswachter aan het Rood Klooster

Sinds het einde van de winter van 2022 vinden we sporen van everzwijn in het Brusselse Zoniënwoud op het grondgebied van de gemeenten Sint-Pieters-Woluwe, Oudergem en Watermaal-Bosvoorde.

Tot nu toe blijft zijn aanwezigheid erg discreet en stellen er zich geen problemen of conflicten met de bosbezoekers, uitgezonderd van een verkeersslachtoffer op de E411 op 27/03/22.

Persoonlijk ben ik blij met de terugkeer van het everzwijn in het ecosysteem, want hij verrijkt de diversiteit op allerlei gebied.

Moeten we de terugkeer van het everzwijn in het Zoniënwoud vrezen, of moeten we er ons op verheugen ?

De aanwezigheid van everzwijnen is gunstig voor het ecosysteem van het bos. Door in de bodem te wroeten op zoek naar voedsel (paddenstoelen, knollen, enz.) zorgt hij ervoor dat zaden worden verspreid en begraven; hij mengt de humus en belucht zo de bosgrond. Als omnivoor eet hij ook kleine knaagdieren, waarvan hij de populatie regelt. Om nog maar te zwijgen van de larven van insecten die parasiteren op veel planten, waaraan hij zich enorm tegoed doet. Wanneer het voedsel schaars is, aarzelen everzwijnen echter niet om het bos te verlaten en brengen ze schade toe aan velden, weiden of tuinen aan de rand van het bos. Ze kunnen ook een gevaar zijn voor het wegverkeer.

De aanwezigheid van een populatie everzwijnen in het Zoniënwoud is goed nieuws voor het bos, zolang het binnen de perken blijft. Daarom moet de evolutie van deze populatie opgevolgd worden.

Beheer van de everzwijnenpopulatie in het Zoniënwoud.

Om overbevolking in het kwetsbare evenwicht van het bosmassief te voorkomen, worden de everzwijnen in het Zoniënwoud nauwlettend in de gaten gehouden. Om de populatie op een aanvaardbaar niveau te houden en de schade aan de omliggende gebieden tot een minimum te beperken, wordt nauw samengewerkt met diverse betrokkenen van het bos: bosbeheerders en boseigenaren, de sector voor natuurbescherming, de landbouwsector, de jachtsector.

Bij het beheer van de populatie everzwijnen in het Zoniënwoud moet rekening worden gehouden met de specifieke regionale wetgeving (inzake natuur en jacht). De bosbeheerders werden betrokken bij een gecoördineerde wetenschappelijke studie, die resulteerde in een gemeenschappelijke, interregionale strategie voor het beheer van de populatie in het Zoniënwoud.

Er zijn reeds concrete interregionale maatregelen genomen. Zo beperken de afsluitingen die enkele jaren geleden aangebracht werden langs de autowegen die het Zoniënwoud doorkruisen het risico op ongevallen. Preventieve maatregelen zoals omheiningen rond schadegevoelige percelen (golf, privétuinen, … )worden aangemoedigd. De adviezen voor de uitvoering ervan staan goed beschreven op de websites van de betrokken overheden. Er worden ook bestrijdingsacties georganiseerd buiten de bossen en de stedelijke gebieden, vooral tijdens de wintermaanden, wanneer de landbouwgebieden vrij zijn van gewassen. In sommige gevallen is een schadevergoeding voorzien. De toegepaste strategie voorkomt dat de dieren uit het bos worden weggejaagd, omdat dit meer schade in de omgeving zou veroorzaken.

Wat moet je doen als je een everzwijn ziet?

Als je op de paden blijft, is de kans zeer klein dat je everzwijnen tegenkomt tijdens een bezoek aan het bos. Everzwijnen zijn schuw en vermijden menselijke aanwezigheid, ze rennen liever weg of verstoppen zich. Bovendien zijn ze vooral ‘s nachts actief, weg van de paden, in de struiken.

Zorg er wel voor dat je hond ze niet in het bos gaat opzoeken en verjagen.  

Mocht je toch een everzwijn kruisen, maak het dan niet bang en benader het niet. Ze zijn meestal vreedzaam, maar zullen niet aarzelen om aan te vallen wanneer ze zich bedreigd voelen, vooral als het dier gewond is of als het een zeug is die haar jongen wil beschermen. Blijf dus staan, loop niet in de weg en wacht tot hij weggaat. 

Zie je een everzwijn tijdens je bezoek aan het Zoniënwoud, meld dit dan via de website van Waarnemingen of via dit contactformulier.

Meer weten?

In alle drie de gewesten wordt de schade geregistreerd met het oog op de ontwikkeling van een preventiestrategie.

Vlaanderen

Schade kan worden geregistreerd via het elektronische portaal van Agentschap voor Natuur en Bos.

Het is ook mogelijk om een vergoeding te krijgen voor schade veroorzaakt door everzwijnen. Meer info hier.

Wallonië

Meer info vind je op de Waalse referentiesite.

Registratie van schadegevallen kan hier.

Brussel

De dienst bosbeheer van Leefmilieu Brussel zal jouw vragen over everzwijnen beantwoorden. Zij zal op verzoek ook nuttige informatie verstrekken over de plaatsing van omheiningen. Klik hier voor meer info.

Artikel Onze Natuur

Hoe kan je je tuin beveiligen tegen everzwijnen?

Stichting Zoniënwoud, 13 december 2022

Dit artikel werd geschreven op basis van documentatie en getuigenissen van Leefmilieu Brussel, Agentschap voor Natuur & Bos, Koninklijke Schenking en Département de la Nature et des Forêts

Foto’s door RCA voor Agentschap Natuur & Bos, Bart Swerts.