Houtskoolmeilers in het Zoniënwoud: Sporen van een Vergeten Ambacht.

Boswachter Bram bracht het onderzoek van Aze Peeters onder onze aandacht. Deze doctoraatsstudente aan de Universiteit Gent is geïnteresseerd in de houtskoolbranders van het Zoniënwoud.

In dit artikel bespreekt ze de fascinerende geschiedenis van deze vergeten bouwwerken en presenteert ze haar onderzoek.

Het Verhaal van Houtskool en het Woud

Lang voordat steenkool en olie hun intrede deden, werd er op economisch vlak naast hout als voornaamste bron ook beroep gedaan op houtskool. Zeker wanneer de ijzerindustrie volop tot leven kwam in de middeleeuwen werd houtskoolproductie essentieel. In het Zoniënwoud – ooit deel van het uitgestrekte Silva Carbonaria of ‘Kolenwoud’ – smeulden wel honderden houtskoolmeilers. Mijn onderzoek (dat deel uitmaakt van het grotere WOODCHAR project – zie link) duikt in de fascinerende geschiedenis van deze vergeten structuren en laat zien hoe deze archeologische resten ons vandaag de dag nog steeds unieke ecologische inzichten kunnen geven.

High-Tech Bosonderzoek

We starten door op zoek te gaan naar de houtskoolmeilers aan de hand van LiDAR-scans – een soort ‘röntgenfoto’ van het landschap. Op basis van deze beelden trekken we daarna bos in, al moet je het pad niet eens verlaten om ze te vinden. Van op de talrijke wegen in het Zoniënwoud kan je soms een lichte verhoging van de bodem zien. Hier werd een paar eeuwen geleden hoogstwaarschijnlijk een grote stapel hout klaargemaakt om omgevormd te worden tot houtskool. De volgende stap is stalen nemen uit de houtskoollagen die nog aanwezig zijn in de bodem en deze analyseren in het lab. De houtskoolfragmenten die we op deze plaatsen vinden zijn restanten van bomen die eeuwen geleden gebruikt zijn voor houtskoolproductie. Aan de hand van microscopische analyses kan van ieder houtskoolfragment de houtsoort bepaald worden. Op die manier kunnen we dus de samenstelling van het Zoniënwoud in een bepaalde periode in het verleden reconstrueren. Radiokoolstofdatering (¹⁴C) helpt ons verder om de exacte ouderdom van de meilers te bepalen.

Het bos van vroeger

De resultaten worden uiteindelijk vergeleken met historische bronnen, andere archeologische vondsten en recente ecologische data om een reconstructie van de evolutie van de samenstelling van het bos doorheen de tijd te maken en de impact van historische industrieën beter te begrijpen. Vele originele bosgebieden zijn namelijk verdwenen als gevolg van exploitatie door de mens. Door het kappen van bepaalde boomsoorten krijgen andere planten dan weer de kans om het over te nemen en ontstond er een verandering in het landschap. Op die manier is de mens al eeuwenlang meester-architect van zijn omgeving.

Een Kijk op het Verleden, een Blik op de Toekomst

Door restanten van houtskoolmeilers te bestuderen, herontdekken we dus niet alleen een vergeten ambacht, maar krijgen we ook een breder perspectief op hoe cultuur en natuur elkaar al eeuwenlang beïnvloeden. Verder helpt dit onderzoek ons lessen te trekken voor duurzaam bosbeheer en het behoud van ons natuurlijk erfgoed. Het Zoniënwoud heeft nog zoveel verhalen te vertellen – hiermee brengen wij ze aan het licht!